Corona vergeet mij nietje

 

Corona, om nooit te vergeten?

 

Dr. G. Otte

 

Inleiding

Toen in 1924 de Encyclopedia Brittannica een overzicht bracht van de meest relevante gebeurtenissen van de twintigste eeuw (tot op dat ogenblik), werden daartoe meer dan 80 auteurs uit alle domeinen van het maatschappelijk leven gemobiliseerd. Het resultaat mocht er zijn:  tweedikke boekdelen  en een totaal van meer dan 1300 bladzijden.

Heel belangrijke historische gebeurtenissen kwamen daarbij aan bod zoals de eerste wereldoorlog, de Russische revolutie, de ramp met de Titanic, de grote depressie en vele andere.

Merkwaardig genoeg werd er amper melding gemaakt van de Spaanse Griep, de pandemie die uitbrak in 1917 en naar schatting tussen 50 en 100 miljoen mensenlevens eiste.

Draagt vrouwe historia een “mond”masker voor de ogen?

Hoe is het mogelijk dat een dergelijke pandemie op amper enkele jaren als het ware verbannen lijkt uit het collectieve geheugen? Zal dat ook met Covid-19 het geval zijn?

Men is geneigd te veronderstellen dat enorme catastrofen voor altijd blijven nazinderen als een traumatische herinnering in het collectief maatschappelijk geheugen maar dat is lang niet altijd het geval en de Spaanse Griep van 1917 is hiervan een treffend voorbeeld.

Uiteraard werd die in diverse geschiedenisboeken wel vernoemd maar dan meestal in associatie met de dodenaantallen van wereldoorlog I of in gespecialiseerde vaktijdschriften o.a. in de Neurologie i.v.m. “Encephalitis lethargica” en de relatie ervan tot de ziekte van Parkinson (cf. film met Robin Williams en Robert de Niro uit 1990 waarbij het verhaal van Dr. Oliver Sackx en diens ervaringen met L Dopa voor post encefalitis Parkinsonisme)

Deze causale relatie werd lang aanvaard – evenwel niet ongecontesteerd, als veroorzaakt door het influenza virus van  de Spaanse Griep.  

In 2018 ter gelegenheid van de 100 ste verjaardag van deze pandemie  kreeg de Wiki site 144.000 bezoekers. In maart 2020 bij de eerste Corona golf waren dat er al meer dan 8 miljoen. Men kan dus stellen dat door corona de Spaanse griep maatschappelijk herontdekt werd.

Wat is collectief geheugen?

Psychologen definiëren het collectief geheugen als het narratief, dwz het verhaal waarmee leden van een groep (team, natie, politieke partij, religieuze groep) hun identiteit als lid vande groep versterken. Het verhaal, gekenmerkt als een afgerond geheel met begin, midden en slot, leent zich optimaal om als cognitief groeps-memorandum” te fungeren. In tegenstelling met het evidente oorlogsverhaal had influenza geen duidelijk gezicht. Het kwam in de nacht, onzichtbaar , doodde jong en oud, vriend en vijand en verdween geleidelijk zonder dat de aard van de “vijand” echt bekend was (men dacht aan een bacterie). Dat zijn geen goede ingrediënten om een gestructureerd verhaal over te schrijven of te verankeren en dat kan wel eens de reden zijn waarom het – vreemd genoeg als men het dodental in acht neemt niet is blijven hangen tot nu het door Covid gereactiveerd wordt.

Zal het Covid 19 op dezelfde manier vergaan?

Men kan denken van niet gezien er nu veel meer bekend is over virussen, immuunsystemen en pandemie dynamieken. Anderzijds moet men ook weer vaststellen dat de lessen niet geleerd worden, dat voor veel mensen die vinden dat ze toch nog dringend wat extra , speelgoed, cadeautjes etc.  nodig hebben het begrip “social distancing” blijkbaar enkel geldt voor de ander.

“L’ histoire se répète” en zelfs de anti masker brigade is niet echt origineel.  Ze kende een even absurd  historisch voorbeeld: een antimasker reünie in San Francisco in 1919 werd bijgewoond door maar liefst 2000 overtuigde anti-masker complotdenkers.

Het collectief geheugen : een beeld-verhaal ?

Het is een feit dat de huidige pandemie sociaal en wetenschappelijk veel rijker zal gedocumenteerd zijn dan in 1918 toen een en ander nog overschaduwd werd door de gruwel van WO I waar de slachtoffer van de gasaanvallen, de loopgraaf oorlog,  de influenza overschaduwden. Ook qua foto materiaal was dit het geval. De oorlog kwam meer in beeld dan de stervenden aan influenza op hun geïmproviseerde ziekbed.  Fotografen wagen zich vaak met gevaar van eigen leven in frontsituaties in de oorlog maar houden even vaak met schroom halt aan de ingang van het ziekenhuis. Politici die wel de deur van het IZ binnen gingen en de slachtoffers persoonlijk  bezochten (zoals Minister Frank Vandenbroucke) weten waarover het echt gaat. Hoed af voor Frank.

Beeldmateriaal speelt inderdaad een belangrijke rol als bindmiddel van het collectief verhaal en één enkele foto kan enorme effecten hebben. Denk aan het kleine meisje met napalm brandwonden in Vietnam, het levenloze lichaam van die kleine jongen aangespoeld op de stranden van zuid Frankrijk, de collaps van de Twin Towers in NY.

PS even een kleine test uit het hoofd: wanneer was dat ook alweer, en waar was U of wat deed U op het geëigendste moment ?

Vraag1 (datum dus feitenmateriaal) vereist vaak wat langer nadenken, maar het verhaal (episodisch geheugen) als antwoord op  vraag 2 komt veel spontaner.

 

PS Indien niet toch best even bij de neuroloog langsgaan.

 

Besluit: hoe zal het nu finaal verder gaan met Covid 19?

Volgens sommigen zullen we dat niet meer vergeten net omdat we nu beseffen hoe snel we dergelijke zaken vergeten. Volgens anderen zal het collectieve geheugen niet anders zijn dan dat van de Spaande Griep  van 1918: een op een neergaand tij van herinneren en vergeten met reactivatie van het collectief geheugen na ieder nieuwe pandemie.

Zo was het ook met vorige pandemieën o.a. in 1957, 1968, 2009….U herinnert ze zich toch nog allemaal?