Zuiveringszout
voor filosofen..?
Dr. G. Otte
Een
utilitaristisch clysma
“The Purge“ is de titel van een film (thans reeds met
diverse sequels) waar een volledig misdaadvrij USA verzekerd wordt door één dag
per jaar te ”verkondigen ” als “purge day” dwz een dag van volledige
straffeloosheid voor elke mogelijke misdaad gaande van moord, verkrachting, diefstal,
foltering en nog meer van dergelijk fraais.
Het is een zoveelste
gruwel story die weinig aandacht verdient, ware het niet dat in de film zelf op
de achtergrond op TV, de reporter uitleg
geeft omtrent de historiek en de “plausibele visie” waarop dit scenario steunt.
De tolerantie
voor deze explosie van de laagste en vuigste menselijke instincten, driften, psycho-
en sociopate daden wordt daarin bepleit vanuit een puur utilitaristisch
standpunt als volgt “ wij streven naar het geluk van zoveel mogelijk mensen in
een veilige en nagenoeg volledig misdaadvrije maatschappij en daarom is het beter dat alle modder en drek op één dag geloosd kan worden (vandaar
vermoedelijk de naam “The Purge”) opdat
de veiligheid van de burgers voor de rest van het jaar gegarandeerd zou zijn.
Een soort moderne geadapteerde versie van de “panem et circences” visie zoals
beschreven door de Romeinse dichter Juvenalis.
Met een
purgeerpil op de tram
Deze
redenering doet natuurlijk denken aan het “tramprobleem”: een simulatie die vaak wordt gebruikt om het
idee achter het utilitarisme te illustreren.
U zit achter
het controlepaneel van een rangeerstation en ziet een trein in volle vaart aanstormen
recht op een groep niets vermoedende spoorwegarbeiders. De trein is niet meer
te stoppen maar U kan hem wel met een druk op de knop omleiden op een zijspoor
en zo de arbeiders redden. Helaas staat nu toevallig vandaag op dat zijspoor
een andere man die zich volledig veilig waant. Drukt U op de knop dan zal die brave
man zeker omkomen maar U redt dan wel het leven van die vijf andere spoorwegarbeiders.
Voorgelegd aan een reeks personen kiest de grote meerderheid (> 80%) ervoor
om de knop in te drukken. Spijtig voor
die ene man maar ja tenslotte zijn er dan wel vijf gered.
Stel nu dezelfde
situatie waarbij U de trein wel kunt doen stoppen maar enkel door eigenhandig
een man die toevallig op de brug staat te kijken ,met een gezwinde
judogreep voor de aanstormende trein te kieperen. Het zal ons niet verbazen dat
hier de bereidheid tot handelen anders ligt terwijl in feite de einduitslag volledig
gelijk is: vijf levens gered ten koste van een offer. Of dichter bij ons
medisch huis: neem de chirurg die vijf patiënten heeft wiens leven kan gered
worden met de organen van een man die kerngezond is op spoedopname wordt opgenomen
voor een kleine ingreep. Zal hij die man zomaar eventjes aan stukken snijden om
met die verse organen het leven van vijf anderen te redden? Weinig
waarschijnlijk, nietwaar.
Distaal
versus proximaal
Het is
duidelijk dat het utilitaristisch standpunt veel gemakkelijker toe te passen is
als het gaat om distale beslissingen (wat ook zo gevaarlijk is op beleidsniveau)
maar zodra het gaat om proximale elementen wordt het plots allemaal veel persoonlijker
en dus complexer. Denk maar aan het probleem van de migranten,
bootvluchtelingen, hongersnood in Afrika, oorlogen in Syrië of Afghanistan….
PS er zijn
talrijke varianten mogelijk op dat treinverhaal : zo zijn die vijf mannen niet
onschuldig maar zijn het een bende criminele kinderverkrachters die een snood
complot tot ontvoering uit een kleuterklas beramen, of is de man op de brug je eigen lievelingsbroer
of je zoon…Er zijn oefenscenario’s genoeg om een debat avond ethisch denken
boeiend mee te vullen.
Kan
deontologie ons redden?
Wat met
andere systemen zoals deontologie? We denken aan regels, wetten en
verordeningen zoals in het wetboek staan ingeschreven of in religieuze
traktaten vb. de tien geboden we ingelepeld kregen? Is dit een beter of
veiliger systeem ?
Van Rome
naar Futuristan: Isaac Asimow en de drie wetten van de Robotica
Iedereen met
ook maar enige interesse voor Science Fiction kent ongetwijfeld het meesterwerk
van Isaac Asimov (of zag de film I Robot).
De drie
wetten vande robotica zoals Asimov ze formuleerde moesten dienen om te beletten
dat robotten de mens schade zouden toebrengen. Op het eerste zicht lijken ze
ijzersterk: geen speld tussen te krijgen. Lees zelf
Eerste Wet
Een robot mag een
mens geen letsel toebrengen of door niet te handelen toestaan dat een mens
letsel oploopt.
Tweede Wet
Een robot moet de
bevelen uitvoeren die hem door mensen gegeven worden, behalve als die
opdrachten in strijd zijn met de Eerste Wet.
Derde Wet
Een robot moet zijn
eigen bestaan beschermen, voor zover die bescherming niet in strijd is met de
Eerste of Tweede Wet.
Later kwam daar
zelfs de Nulde Wet bij die boven alle andere stond als extra
veiligheid
Een robot mag geen schade toebrengen
aan de mensheid, of toelaten dat de mensheid schade toegebracht wordt door zijn
nalatigheid.
Daarna beschrijft
hij in tien verhalen op meesterlijke
wijze evenveel situaties waarbij deze wetten toch door deze “AI’s avant la
lettre” doorbroken worden op perfect rationele en logische basis.
Het geeft
aan dat regels altijd relatief zijn en steeds in een bepaalde context dienen
gelezen en geïnterpreteerd te worden.
De
wijsheid van de rechtbank
Gans de
wetgeving en legislatuur is bedoeld als leidraad voor dergelijke situaties en
de wijsheid van de rechtbank is dan ook geen ijdel begrip. Iemand is schuldig
of onschuldig aan een misdrijf maar zal bij gebrek aan sluitend en overtuigend
bewijs toch vrijgesteld kunnen worden. Dit wil niet zeggen dat hij/zij
onschuldig is maar enkel dat de bewijslast onvoldoende doorweegt om een error
type I (een onschuldige veroordelen) met voldoende zekerheid uit te sluiten
(vermijden van gerechtelijke dwaling).
Dat werkt
relatief behoorlijk op sociaal maatschappelijk niveau maar wat met het
persoonlijke?
Zullen wij
onze beste vriend op de hoogte brengen dat zijn vriendin vreemd gaat (of vice
versa). Doen we dat omdat we nu eenmaal de regel toepassen “men mag niet
liegen” of doen we dat omdat we ons verkneukelen in de reacties van
ontreddering en wanhoop die zullen volgen op dat nieuws (shadenfreude). Het is
duidelijk dat deze motivatie een niet zo fraaie manier is om volgens de “regels”
te leven.
Waarden
en attitudes
De derde en
meest humane ethische benadering legt nadruk op de basis attitude, de interne
motivatie gericht op het volgen van waarden zoals eerlijkheid, empathie,
menselijkheid, moed en compassie.
Het is de
kern van ons Hippocratisch denken dat nooit mag buigen voor afstandelijke
onpersoonlijke beleids-regelgeverij en
de blind rigide applicatie van diverse protocollen, hoe logisch deze inhoudelijk deze distaal ook
mogen lijken.
Wat goed of
slecht is wordt bepaald door ethische waarden niet door gewin of verlies aan
geld , macht of invloed.
-------------------------------------------------------------------------------------------------
Geen opmerkingen:
Een reactie posten